Bài giảng thuộc học phần Việt Nam và Nhật Bản trong thế giới II, chương trình Thạc sĩ Khu vực học (MAS) của Trường Đại học Việt Nhật (VJU) – ĐHQGHN (VNU).
Trong hơn 2 tiếng, giảng viên MAS đã tập trung trình bày về quá trình hình thành của tiếng Việt và chữ viết trong lịch sử, từ sự vận động của chữ Hán (hình thành các từ Hán Việt, chia tách tiếng Việt khỏi ngôn ngữ Việt Mường) đến sự ra đời và phát triển của chữ Nôm qua nhiều giai đoạn. Ban đầu, chữ Nôm được sáng tạo để ghi lại tiếng nói và dần dần đến thế kỷ XIX thì phát triển tương đối hoàn chỉnh, đủ khả năng diễn đạt suy nghĩ, tình cảm của người Việt ở mức độ đỉnh cao, thể hiện qua Truyện Kiều, Chinh Phụ ngâm, thơ Hồ Xuân Hương và các tác phẩm văn tế, …
Một số câu hỏi được giảng viên và các học viên đặt ra cho những thảo luận sâu hơn trong tương lai:
- Bản chất của sự tiếp nối giữa chữ Quốc ngữ và chữ Nôm là gì?
- Tại sao lại có sự đứt gãy giữa chữ Quốc ngữ và chữ Nôm?
- Vai trò của thực dân Pháp, và của người Việt Nam đối với quá trình quốc gia hóa thể thức phiên âm tiếng Việt bằng chữ Latin?
- Cái hay và dở của chữ Quốc ngữ? Đó có phải là lựa chọn phù hợp với số phận lịch sử của dân tộc Việt?
Giảng viên còn lấy nhiều ví dụ về nỗ lực phổ biến chữ Quốc ngữ của các nhà văn hóa Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Tố,… thông qua Đăng Cổ Tùng Báo, Đông Dương Tạp Chí, Nam Phong Tạp Chí, phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục, Hội truyền bá Quốc ngữ, Thơ mới,… Bên cạnh đó là vai trò của trường Cao đẳng Sư phạm Đông Dương trong việc đào tạo giáo viên dạy chữ Quốc ngữ, hay vai trò của Việt Minh và Chính phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa trong việc phổ biến chữ Quốc ngữ sau Cách mạng Tháng 8.
Những chủ đề thảo luận khác:
- Tại sao lại có một thế hệ trí thức cũ (cựu học) cổ súy duy tân nhưng không nhấn mạnh phổ biến chữ Quốc ngữ?
- Tại sao nhà văn hóa Phạm Quỳnh, chủ bút Nam Phong lại duy trì tờ tạp chí viết bằng chữ Hán và chữ Quốc ngữ?
- Tại sao nhà văn hóa Nguyễn Văn Vĩnh lại đưa ra nhận định: Nước Nam ta mai sau hay dở cũng bởi chữ Quốc ngữ?
- Nhận định về vị thế của chữ Nôm trong bối cảnh thế giới Đông Á, so sánh trường hợp Việt Nam với Nhật Bản, Triều Tiên và các dân tộc thiểu số ở Trung Quốc.
- Vai trò của ngôn ngữ đối với quá trình hình thành nền độc lập, tự chủ của các dân tộc? Trường hợp Việt Nam qua 2000 năm lịch sử và hành trình của chữ Hán – chữ Nôm – chữ Quốc ngữ.
